مناره و بقایای باستانی شهر جم

Minaret and Archaeological Remains of Jam

 

 Read more to go and do not forget to comment

 

1-    تاریخ ثبت در یونسکو : سال 2002 میلادی

2-    وسعت اثر : 70 هکتار

3-    وسعت حریم :  600 هکتار

4-    آدرس : افغانستان – استان غور – منطقه شهرک

5-    موقعیت جغرافیایی : N34 23 47.6  ,    E64 30 57.8  

شرح کوتاه اثر :

مناره جم در کنار حریررود ، در منطقه شهرک استان غور ، در غرب افغانستان و بدستور سلطان آل غیاث الدین محمد در سال 1194 میلادی ساخته شده است .

ارتفاع مناره جم 65 متر بوده و با کوه هایی به بلندی 2400 تا 1190 متر احاطه شده است . این مناره از مصالحی مانند آجر پخته و تزئیناتی از گچ و کاشی آبی رنگ ، برای نوشتن خطوط نسخ و کوفی با طرح های هندسی درهم که آیاتی از سوره مریم را به وجود آورده اند ، ساخته شده است .

این مناره برای قرنها فراموش شده باقی مانده بود تا در سال 1886 میلادی توسط سر توماس هولدیش ، که کاردار مرزی افغانستان شده بود ، کشف شد . با این حال تا سال 1957 میلادی جز کارشناسان فرانسوی ای ، به نامهای آندره ماریک و هربرگ ، هیچکس در مورد این اثر تحقیقی نکرد . سپس ویت (Wiet) در سال 1970 میلادی مطالعاتی را در این سایت باستانی آغاز نمود که با حمله شوروی به افغانستان در سال 1979 ، متوقف شد .

سایت باستانی جم بعنوان اولین میراث جهانی افغانستان ، در سال 2002 میلادی به ثبت رسید . که البته این اثر نیز بدلیل وضعیت مخاطره انگیز بنا ، حفاظت نشدن از مناره و سرقتهایی که در این سایت انجام شده ، در لیست آثار در معرض خطر انقراض قرار گرفته است .

مناره جم دارای پایه ای هشت ضلعی بوده که در بالا بصورت دایره در آمده و رفته رفته باریکتر می گردد و آن را بصورت دو مخروط چوبی درآورده است . در ساخت این منار، از منار کوتوب در دهلی ، که توسط سلسله غورید ساخته شده ، الهام گرفته شده است . بعد از منار کوتوب منار جم به گروهی از منارها و برج های 60 تایی ای تعلق دارد که بین قرن یازدهم تا سیزدهم میلادی در آسیای مرکزی ، ایران و افغانستان ساخته شده است . در این دوره ، منارهایی مانند منار قدیمی گرگان ، که توسط تیمور لنگ ساخته شده که بلندترین آنهاست و برج غزنی که نمادی از پیروزی اسلام است ، جزء مهمترین ها هستند و مابقی آنها بسیار ساده اند و فقط بعنوان یک نشانه استفاده می شده اند .

در سایت باستانی جم ، آثار دیگری مانند خرابه های کاخ زرافشان ، برج و باروها ، کوره سفالگری ، گورستان و برخی آثار دیگر نیز مشاهده می گردند . مناره جم که دومین مناره بزرگ جهان است ، در حال حاضر با فرسایش خاک ، نفوذ آب و سیلابهای متعدد که بدلیل وجود حریررود و رودخانه های متعدد جم است ، تهدید می شود . یکی دیگر از تهدیدات برای مناره جم ، زلزله هایی است که در منطقه غالبا رخ می دهد . همچنین غارت آثار و حفاریهای غیرقانونی نیز به این سایت باستانی بسیار آسیب رسانده است . اما در حال حاضر ، مرمت اضطراری مناره آغاز شده است .

از نظر تاریخی ، سایت و مناره جم بعنوان پایتخت دوم سلسله غورید که در قرن دوازدهم و سیزدهم در منطقه فیروزه کوه به وجود آمده بودند ، قرار داشت . سلسله غوریان در ان دوره نه تنها کنترل افغانستان ، بلکه بخشهایی از شرق ایران ، شمال هند و بخشهایی از پاکستان را نیز در دست داشته است . شکوه امپراتوری غورید در سال 1202 میلادی با مرگ سلطان غیاث با مشکلات زیادی روبرو شد و در سال 1222 توسط مغولها نابود گردید .

توجیهات عمده اثر :

-         معماری زیبا و نوین و همچنین تزئینات مناره جم ، نقش مهمی در طراحی و توسعه هنر و معماری هند در جنوب قاره آسیا داشته است .

-         از نظر باستانشناسی ، مناره جم گواهی می دهد که تمدن غورید (Ghurid) که در قرن 12 و 13 میلادی ، براین سرزمین حکومت می کرده اند دارای قدرت و کیفیت بالایی در هنر بوده اند .

-         مناره جم نمونه برجسته ای از معماری و تزئینات اسلامی در این منطقه و اشاعه آن به مناطق دیگر بوده است .

نوشته : محسن ده بزرگی