سنگ نگاره های تفرش

Tafresh Petroglyphs

 Read more to go and do not forget to comment

سنگ نگاره های هر دیار شناسنامه های آن سرزمین و نشانه هایی از هویت ملی آن مردمان اند. در ادامه پی یابی بر روی سنگ نگاره های ایران ، بررسی هایی هم برروی سنگ نگاره های کوه ها و دره های شهرستان تفرش داشتیم.این کار طی سه مرحله در کوه ها و دره های شهرستان مذکورانجام شد.(سال87 و86 و84) خوشبختانه موفق شدیم بعد ازطی مسافتی بیش از370 کیلومتربا وسیله نقلیه و پیاده ، همراه با صدمات جسمی و سقوط از دره ، (اکنون که این گزارش را می نویسم دستم مجروح است و بسختی می توانم بنویسم). بالاخره ، تعدادی از آنها را کشف کردیم. دو منطقه زیر از کوه ها و دره های شهرستان تفرش مورد مطالعه قرار گرفت.      1- دره ها و کوه های منطقه روستای ((زاغر)) در شمال غرب شهرستان تفرش. با وسیله نقلیه به سختی می شد جاده باریک و سنگلاخ پایین دست سد خاکی بالای روستای مذکوررا طی کرد. حدود 200 متر مانده به سد خاکی پیاده شدیم و وسیله نقلیه را وسط جاده خاکی که راه پس و پیش نداشت ، رها کردیم. اولین صحنه برای ما وجود هوای بسیار تمیز و مطبوع پاییزی بود که آسمان بسیار آبی و شفاف ، به آن طراوت و شادابی خاص بخشیده بود. بعد از طی مسافتی کوتاه به چوپان جوانی برخوردیم که کنجکاوی وی باعث می شد تا به ما نزدیک شود. وقتی به ما رسید، سلام و احوالپرسی کردیم و از او سراغ و نشان از سنگ نگاره ها گرفتیم ، عکس هایی از نمونه ها به او نشان دادیم اما او اظهار بی اطلاعی کرد. بوم های مسطحی که در دامنه دره قرار داشتند از پایین به راحتی قابل مشاهده بودند. به سوی آنها حرکت کردیم . دامنه ی دره پوشیده از خاک های بسیارنرم و قلوه سنگ های کوچک فراوان بود.یک پا که به جلو بر می داشتیم دوپا به پایین سر می خوردیم و پایین می آمدیم . صعود به بالای دره بسیاردشوار بود. به هر سختی که بودآنجا رسیدیم ولی از نقوش اثری نبود. در همین اثنا خاک های نرم زیر پای من خالی شد و بدنم به سنگ های سخت اصابت کرد و کف دستم شکافی عمیق برداشت و دهانه آن شکاف پرازخاک نرم شد. چاره ای نداشتیم ، سعی کردیم میسر را ادامه دهیم. بعد از تفحص زیاد فقط یک نقش بسیار کم رنگ از بزکوهی یافتیم.                    2- مسیردوم به سمت کوه ها و دره های شمال غرب شهرستان تفرش بود. حدود40 کیلومتر با وسیله نقلیه و پیاده می بایست از شهرتفرش دور می شدیم ،تا به روستای مورد نظر ما که ((دربر )) نام داشت برسیم. جاده ی نامناسب و پر پیچ و خم ، مناطق کبوران، بازرجان ، دارقان،عزالدین و رودخانه قره چای را باید پشت سر می گذاشتیم تا به روستای دربر برسیم . ساعت دو و نیم بعد ازظهر بود که به روستای مذکور رسیدیم . در وسط روستا فردی باچهره ای آفتاب سوخته ایستاده بود. از او نشان سنگ نگاره ها را گرفتیم . او با خنده گفت : چند نفر بیکار بر روی دیواره سنگی رودخانه چند تا خط کشیده اند . با شوخی گفتیم ما دوست داریم همان خط ها را ببینیم . گفت با وسیله شما امکان پذیر نیست و با کمال خوشرویی رفت و وانت نیسان خودش را آورد؛ ما را سوار کرد و از جاده ای بسیار باریک و ناهموارکه از کنار رودخانه زوجین در نزدیکی رودخانه قره چای می گذشت تا آنجایی که می شد پیش رفتیم .سپس ماشین را وسط رودخانه خشک رها کردیم و پیاده به راه افتادیم تا بالاخره به نقطه موردنظر رسیدیم. با کمال تعجب و نا باوری دیدیم همان نقش هایی که در 18 استان ایران شاهد آنها بودیم، دراین جا هم وجود دارند و فرق آنها در این بود    که نقوش همچون دیگر نقاط ایران روی سنگ های سیاه نبود، بلکه روی سنگ های سفید حک شده بودند. دایره های استلیزه  Abstruse شده بزکوهی ، یعنی نماد آب ، زایندگی و فراوانی نعمت (27 مورد )، نقوش بزکوهی(چهار مورد) و خطوط هندسی ایلامی ( سه مورد ) طرح گل که جدید بود و به حدود 300 سال پیش می رسید( دو مورد ) عمق حکاکی ها بین یک تا سه میلیمتر بود. همه ی حکاکی ها با ضربه زدن های دقیق کنار هم و طی سه دوره متفاوت به وجود آمده است. بیشترین نقوش برروی یک تخته سنگ سفید قوسی شکل می باشد که به وسیله ی شکافی ازدو تخته سنگ دیگرجدا شده اند. قدمت نگاره ها متفاوتند، اما از طریق خطوط هندسی ایلامی و میزان هوازدگی و ریز فرسایش‌های ایجاد شده با توجه به نمونه های سال یابی شده در دیگر نقاط ایران ( میمند و دره ناهوک سراوان ) و نمونه های مشابه در کشورهای قزاقستان و ارمنستان ، قدمتی بیش از 4000 سال تخمین زده می شود .شاید ما در آینده از طریق علم تحلیل ریز فرسایش قادر باشیم حتی روز های حکاکی ها رامشخص کنیم. غارتگران میراث فرهنگی در ریشه ی سنگ ها گودالی عمیق ایجاده کرده اند که انسان از دیدن این صحنه های درد آور جداً مکدر می شود. درپایان جای دارد از زحمات صادقانه جناب آقای اسدالله حسین خانی قدردانی داشته باشیم.  در تاریخ پنجم اردیبشت ماه سال 87 برای سومین بار جهت بررسی سنگ نگاره های کشف شده توسط یکی از پژوهشگران شهرتفرش بنام آقای حمید مسعودی عازم آن دیار شدیم . نخست به اتفاق از نقاط تاریخی تفرش اعم از مساجد ، آب انبار ، گور دخمه ، قبرمرحوم پرفسور حسابی و… دیدن کردیم سپس به طرف سنگ نگاره های زاغر که یک بار در سال 86 آمده بودیم لکن موفق به دیداراز آنها نشده بودیم ، رفتیم. آنها در شمال غرب تفرش واقع شده بودند. در مسافتی نزدیک به شهر. به جاده ای خاکی رسیدیم ضمن ادامه آن دروسط دشتی گسترده اتومبیل سواری خودمان را پارک کردیم. جناب آقای مسعودی گفتند: سنگ نگاره ها در وسط همین دشت قرار دارند.   یک نمونه از سنگ نگاره های دشت زاغر    برای من به سختی قابل قبول بود. چند قدمی که به طرف شرق پیاده روی کردیم به تخته سنگ های عموماً گرد برخوردیم و با کمال ناباوری دیدیم که نقوش بز کوهی باهمان سبک و سیاق کلی موجود درایران و کشور های همسایه وجود دارند . شباهت ظاهری سنگ های گرد قهوه ای که جنس آنها اغلب از سنگ های دگرگونی و رسوبی بودند مرا به یاد سنگ نگاره های موجود در قوبستان جمهوری آذربایجان ، ارسباران درآذربایجان ایران و مشکین شهر در اردبیل می انداخت . این سنگ ها در سطحی گسترده در عرصه ی دشت پراکنده بودند. به جز چند مورد که نقش انسان و بعضی نمادها بود بقیه ی سنگ ها دارای نقوش بزکوهی بودند که طی زمان های مختلف حکاکی شده اند. به تعبیر بعضی مردم در هزاره های قبل شاید در طوفان نوح این سنگ های گرد از مسافت های بسیار دورتوسط گرد باد های سهمگین بدینجا آورده شده اند . شاید هم براثر باران های شدید از کوه های بالا دست به این دشت آورده شده باشند. به هرطریقی که این سنگ ها به اینجا آمده باشند، صحنه هایی زیبا از نقوش بسیارکهنی هستند که توسط نیاکان ما بر آنها هنر آفرینی شده است که رمز و راز های بسیار در خود دارند . تعداد تخته سنگ های دارای نقش بیش از یک صد مورد است که مجموع نقوش آنها جهت شمارش و تفکیک نیازمند کاری طولانی و دقیق است. اینجا به نظر نگارنده از نقاط بسیارجالب برای صنعت توریسم و اکوتوریسم می باشد که بدیل این موقعیت درهیچ جای ایران نیست.  قدمت نگاره ها با توجه به نمونه های متعددی که نگارنده در اقصی نقاط ایران دیده ، می تواند از هزاره اول تا پنجم ق.م متفاوت باشد که جهت قطعیت نیازمند کربن سنجی ، تحلیل ریز فرسایش و… می باشد که قطعاً روزی این کار خواهد شد.                 بعد از دیدن این صحنه های لذت بخش، راهنمای دوست داشتنی جناب آقای مسعودی ما را به کوهی زیبا در شمال شرق تفرش بردند، کوهی که به دماوند کوچولوی تفرش معروف است یعنی گندم کوه.   این کوه در وسط دشت تفرش از نظر زمین شناسی خود رمز و راز های بسیار دارد که روزی محققین بر آن مقاله ها خواهند نوشت. ساعت 5/2 بعد از ظهر بود که شیب تند کوه را پشت سرمی گذاشتیم تا به دامنه ی بالایی کوه رسیدیم.       سنگ هایی صاف وبه رنگ قهوه ای تیره ی دگرگونی (Metamorphisim) از نوع پارا(Para) و اندکی سنگ های کوارتز  فاقد نقش نیزدیده می شد. از بالای کوه شهر سرسبز و زیبای تفرش زیر پای ما بود. کمی بالاتررفتیم. تخته سنگ صافی که به بدنه کوه چسبیده بود و جهت آن روبه غرب و فاقد شیب  بود دیده می شد که بر روی آن تقربیاً  هفت نقش وجود داشت که تعدادی از آنها بسختی قابل مشاهده بودند و تعدادی هم به  علت چند دوره حکاکی روی هم، نامشخص شده بودند.              چندقدم بالاتر به یک تخته سنگ بزرگ برخورد کردیم که به علت عوامل طبیعی شکاف های زیادی برداشته و به چهار قطعه تقسیم شده بود که برآنها نقوش متعدد بزکوهی حک شده بود. خوشبختانه چون شیب تخته سنگ کم بود آب باران حکاکی ها را عمیق تر کرده بود و این پدیده را برای نخستین بار می دیدیم:        - تخته سنگ شماره یک به دونیم شده وباجهتی روبه جنوب ، دارای 11 نقش ، - تخته سنگ شماره  دو دارای7 نقش ، - تخته سنگ شماره  سه دارای 12نقش و - تخته سنگ شماره  چهار دارای8 نقش بزکوهی بود. کل نقوش قابل تشخیص بر روی این تخته سنگ شکاف خورده شده 38 مورد بود که نمادی از درخواست آب، زایندگی و فراوانی نعمت هستند.  از اینجا شهر با آن زیبایی و طراوات خود درست زیر پای ماست که برای هرانسان صاحب ذوقی مسحور کننده وبسیارمناسب برای جلب دوستداران توریسم و اکوتوریسم  درایران است که متاسفانه تاکنون مهجورو مکتوم مانده است. قدمت این نمونه ها می تواند همگون سنگ نگاره های زاغرباشد که از نظر شرایط اقلیمی کم نظیرترین سنگ نگاره‌هایی است که نگارنده تاکنون دیده است. همت کنیم و این پدیده های کهن نیاکانمان را به هرطریق ممکن حفظ کنیم ، همین امروز که فردا خیلی دیراست .      ردیف شرح پارامترها و متغیرهای سنگ نگاره های دشت زاغر ،   تاریخ   5/2/87 تعداد کل I اندازه و ارتفاع بوم ازسطح زمین : اندازه ها پراکنده ، ارتفاع از زمین: 30 سانتیمتر تا1 متر II  زاویه شیب بوم ها :  متفاوت و پراکنده   . III  جهت قرار گرفتن بوم ها :  متفاوت و پراکنده   . IV  تعداد نقوش و نوع نقوش: بزکوهی بیش از 100 مورد و دیگر نقوش کم و شمارش نشده . بیش از 100 مورد V   میزان هوا زدگی نقوش : رنگ بستر، روشن و ترکیبی. VI   اندازه  نقوش حکاکی شده :  تقربیاً  5تا 16 سانتیمتر. VII میزان عمق حکاکی ها : 1 تا 2میلیمتر. VIII جهت قرار گرفتن نقوش : متفاوت و غیرقابل سنجش. IX ابزارهای بکار رفته جهت حاکی ها : سنگ ، استخوان حیوانات و فلزات . X  نوع حکاکی ها : همه به روش ضربه زدن های ( کوبشی ،  Pecking) دقیق و پی درپی بوجود آمده اند و ازنوع   Petroglypsهستند XI قدیمی ترین نقوش و آثار : نقش سه بزکوهی،تقریباً باتوجه به نمونه های سالیابی شده متعلق به 3تا5 هزارسال ق.م. XII میزان خدشه های وارد شده : خدشه های طبیعی زیاد و خدشه ی انسانی خوشبختانه وارد نشده . XIII جنس سنگ و رنگ بوم  :  از نوع دگرگونی تیره ( Metamorphisim  ) XIV ویژگی های مشترک و پیوستگی سنگ نگاره ها: 1 – وجود 90 درصد  نقوش بزکوهی باسبک و طرح های مشابه در کل ایران. 2- تاریخی بودن کلیه نقوش حکاکی شده باسبک و طرح های مشابه در کل ایران. 3- وجود هنردر آنها ( هنرهای صخره ای) همگون با کل سنگ نگاره های ایران. 4- انگیزه 90  درصد  نقوش حکاکی شده ریشه در اسطوره های ماقبل تاریخی دارد. 5- اکثر نقوش انتزاعی و از تکنیک هنری قوی برخوردارند.

گردآورنده : محمد ناصری فرد