مقاله: پیدایش بادگیر در خانه های دشت یزد - اردکان

رضا ابوئی (استادیار دانشگاه مرمت، دانشگاه اصفهان)
فرهنگ مظفر (استادیار دانشگاه اصفهان)
لیلا ذاکر عاملی (دانشجوی دکتری رشته مرمت بناهای تاریخی دانشگاه هنر اصفهان)

چکیده:

بادگیر در مناطق گرم وخشک نه تنها یک عامل برای تنظیم شرایط محیطی که نمادی از معماری این اقلیم است. با توجه به کاربرد آن در تابستان، به طورکل بادگیرها در جبهه تابستان نشین و برفراز یا در پشت یا کنار ایوان جنوبی خانه ها مستقر هستند. در شهرهایی چون میبد، عقدا و اردکان که بادگیرهای کسویه است، همگی رو به سوی شمال دارند تا باد مساعد شمالی را دریافت کند.
هدف این مقاله ردیابی ریشه های تاریخی بادگیر در معماری خانه های دشت یزد- اردکان است. در این بررسی قدیمی ترین خانه های برپای دشت که تاکنون شناسایی شده اند، متون تاریخی و قدیمی ترین بناهای یادمانی منطقه مورد استناد قرارگرفته اند.
در خانه های دوره ایلخانی و تیموری (قدیمی ترین خانه های پا برجا) این حوزه با عنصر بادگیر به شکلی که برای ما شناخته شده است، مواجه نیستیم. تشکیلات نسری شامل ایوان رفیع و کم عرضی است که در پشت آن اتاق مجلل طنبی قرار دارد. در بناهای غیر مسکونی منطقه نیز، بادگیرها اصیل نبوده و بعدها الحاق شده اند. این در حالی است که در متون آن عصر، به کرات اشاره شده که افراد سرشناس و متمول، خانه ها و عمارات بادگیردار برپا نموده اند؛ حتی در متون کهن تر نیز به وجود بادگیر یا واژه های هم معنای آن چون بادغر و بادغس و بادغند و ... تأکید شده است؛ با این وجود، حتی در معدود خانه های عصر صفویه که دارای بادگیر هستند، بادگیرها در اعصار بعد به بنا اضافه شده است. با وجود اینک‌ه این خان هها نسبت به خان ههای دور ههای ایلخانی و تیموری ازلحاظ تناسبات و چیدمان فضاها متفاوت می باشند، بادگیرهای آنها اصیل نیست. در خانه های دوره های زند و قاجار عنصر بادگیر به عنوان شاخص و معرف معماری کویر رخ نمایی می کند و به حدی فراگیر است که حتی آسمانه شهرهای منطقه را شکلی ویژه بخشیده است. به این ترتیب، از یکسو فقدان هرگونه عنصر مستقل معماری تحت عنوان بادگیر در خانه های قبل از زندیه و از سوی دیگر تأکید متون بر احداث و وجود بادگیر در خان ههای مظفری منطقه پرسش مهم این پژوهش است. قدیمی ترین بادگیر تاریخ دار منطقه مورد مطالعه که در بنایی غیر از آب انبار ساخته شده و هم عصر خود بناست، بادگیر عمارت دولت آباد یزد متعلق به دوره زندیه (سال 1160 ه.ق.) است. به جز آن، بادگیرهای اصیل تنها در آب انبارهای منسوب به قرون هشتم و نهم هجری دیده می شود (مانند آب انبار چهارسوق شاهی یزد و آب انبار تفت) در حالیکه در سایر انواع بناهای این دوره بادگیر اصیل دیده نشده است. به این ترتیب، شاید بتوان ریشه های پیدایش بادگیر را در آب انبارها یافت که بعدها به سایر انواع بناها نیز تسری پیدا می کند.

 

 این مقاله به فرمت PDF و دارای ۱4 صفحه بوده و قابل خریداری است. شما می توانید با پرداخت 15,000 ریال و به وسیله یکی از روش های زیر اقدام نموده و آن را ظرف حداکثر 5 ساعت در ایمیل و واتساپ خود دریافت نمایید:

1- مبلغ را به کارت شماره 6037997475227782 نزد بانک ملی واریز کرده و رسید پرداخت را از طریق واتساپ به شماره 09303628919 ارسال نمایید.
2- مبلغ را به کارت شماره 6037997475227782 نزد بانک ملی واریز کرده و رسید پرداخت را از طریق ایمیل [e-mail] ارسال نمایید.

توجه: شماره موبایل و آدرس ایمیل خود را نیز جهت دریافت فایل با رسید پرداخت ارسال کنید.