سید امیر حاجلو (دانشجوی دکتری باستان شناسی با گرایش دوران اسلامی دانشگاه تربیت مدرس)
جواد نیستانی (استادیار دانشکده باستان شناسی تربیت مدرس)
سید مهدی موسوی (استادیار دانشکده باستان شناسی تربیت مدرس)
حمید خطیب شهیدی (استادیار دانشکده باستان شناسی تربیت مدرس)
در این مقاله، ابتدا سه اقامتگاه شاهی دوران صفوی در شمال اصفهان معرفی و ساختار فضایی و بافت پیرامون آنها تحلیل شده است. سپس دلایل تبدیل اقامتگاه شاهی دولت آباد به شهری بزرگ و مؤثر در مناسبات فرامنطق های اصفهان و علل عدم رشد و توسعه دو اقامتگاه علی آباد ریگ و دمبی و تخریب آنها، از منظر باستا ن- زیست بوم شناسی مورد بررسی قرارگرفته است. روش تحقیق در این مقاله میدانی-تاریخی-تحلیلی است؛ بدین ترتیب که ابتدا مطالعات تاریخی به ویژه در سفرنامه های دوران صفوی و پس از آن صورت گرفته است تا بتوان درباره مسیرهای ارتباطی و منازل میان راهی آن دوران آگاهی کسب کرد. سپس بررسی پیمایشی به روش مکان نگاری برای شناسایی و ثبت آثار صورت گرفته و یافته های بررسی پیمایشی میدانی با اطلاعات حاصل از منابع مکتوب (تواریخ، کتب جغرافیایی و سفرنامه ها) مطابقت داده شده است و اقامتگاه های مورد اشاره مستندسازی شدند. پس از بررسی میدانی در محل آثار مورد اشاره و مطالعات تاریخی، نگارندگان به تحلیل عوامل اثرگذار بر روند شکل یابی و تخریب این آثار پرداخته اند. بر این اساس در فاز مکان یابی و شکل گیری این اقامتگاه ها، متغیرهای بوم شناختی فضا، ماده و تنوع نقش، اثرگذاری داشته اند؛ در حالیکه در فاز تخریب، دو متغیر فضا و انرژی دارای بیش ترین نقش بوده اند.